Laaggeletterdheid belangrijke oorzaak van schulden

Bijna 2,5 miljoen Nederlanders hebben moeite met lezen of rekenen en begrijpen daardoor hun rekeningen niet. Vaak is het taalgebruik te ingewikkeld en weten ze niet wat er van hen verwacht wordt. Daardoor is laaggeletterdheid een belangrijke oorzaak voor schulden.

Mensen die laaggeletterd zijn, zijn er vaker van overtuigd dat schulden hebben normaal en onvermijdelijk is, en hebben vaker moeite met het maken van een overzicht van hun inkomsten en uitgaven. Daardoor hebben ze zelf maar weinig controle over hun financiële situatie. Dat blijkt uit onderzoek dat is uitgevoerd in opdracht van Stichting Lezen & Schrijven.

Uitgelachen of gepest
Ook Suzanne (niet haar echte naam) kwam in de schulden doordat ze rekeningen niet begreep. Om hulp vragen durfde ze niet en ze wist ook niet hoe ze dat zou moeten doen: “Als ik iets schreef, dan werd ik uitgelachen of gepest. Als ik een woord verkeerd uitsprak ook. Volwassenen kunnen heel hard zijn.”

Pas toen ze een doortastende maatschappelijk werkster had, werd duidelijk hoe veel moeite Suzanne had met taal. “Als ze iets uitlegde, dan zei ik automatisch ja. Ik dacht: zij heeft er verstand van, dus het zal wel. Maar ze zag dat ik het niet goed begreep en begon tekeningetjes te maken om mij dingen uit te leggen. Toen zag ik dat ik soms ook nee moest antwoorden. Zij raadde me aan om weer naar school te gaan.”

Driekwart kan niet goed lezen
Budgetcoach Jaco Brouwer helpt veel mensen als Suzanne. “Ik denk dat driekwart van de mensen die wij helpen rekeningen niet begrijpt. Ze kunnen niet goed lezen of weten niet wat bepaalde woorden betekenen.”

“Dat komt ook voor bij intelligente mensen, en je hoeft ook echt niet in het buitenland geboren te zijn om sommige teksten ingewikkeld te vinden”, zegt Brouwer. Volgens Saskia van de Schoot van incasso- en deurwaardersbureau Janssen & Janssen heeft zelfs drie procent van de laaggeletterden een universitaire opleiding afgemaakt. Zij helpt bedrijven om teksten als brieven en rekeningen zo te schrijven dat meer mensen ze begrijpen. “Daar heeft iedereen baat bij, laaggeletterden omdat ze dan niet in de schulden komen, en bedrijven omdat meer mensen dan hun rekeningen betalen.”

Onnodig ingewikkeld
Brouwer onderschrijft dat het niet betalen vaak geen onwil is van mensen. “Bedrijven denken dat mensen die niet reageren niet willen betalen, terwijl het heel vaak onmacht is. Mensen kunnen niet betalen, of ze weten niet hoe.” Brieven van bedrijven zijn volgens Van de Schoot onnodig ingewikkeld. “Ze staan bijvoorbeeld vol met juridische termen, hele lange zinnen, lange alinea’s, te kleine letters of passieve zinnen waardoor de lezer niet altijd begrijpt of hij iets moet doen of dat het bedrijf dat doet.”

Dat ziet ook de Autoriteit Consument en Markt. Die stelde eerder dit jaar dat energiebedrijven hun rekeningen controleerbaar en begrijpelijk moeten maken. “Daar hebben we ze tot 1 juli de tijd voor gegeven”, zegt Jeroen Nugteren, woordvoerder bij de waakhond. “We zijn nu aan het inventariseren of energieleveranciers de rekeningen begrijpelijk hebben gemaakt. Het onderzoek is nog bezig, maar we zien dat sommige leveranciers er wel rekening mee houden, en andere niet.”

Hulplijn bij bedrijven
Brouwer wil dat bedrijven nog een stap verder gaan dan hun brieven begrijpelijk maken. “Het zou helpen als bedrijven ook een hulplijn hebben, die mensen vrijblijvend op kunnen bellen om te vragen wat er van hen verwacht wordt, zonder dat er gelijk een regeling met hen wordt getroffen.”

Ook Suzanne zou willen dat er meer begrip komt bij bedrijven. “Als ik ergens zeg dat ik het niet snap dan krijg ik vaak een botte reactie als ‘je bent toch naar school geweest?’ Daar sta je dan. Van een Nederlander verwachten mensen niet dat ze moeite hebben met lezen en schrijven, terwijl er toch veel zijn die daar moeite mee hebben.”

Stoel nat van het zweet
Suzanne vond het om die reden ook heel lastig om weer naar school te gaan. “De dag waarop ik een afspraak had voor een rondleiding en kennismaking vergeet ik nooit meer. Mijn stoel was nat van het zweet. Maar ik heb doorgezet en zag dat ik niet de enige was die daar moeite mee had.”

Ze heeft inmiddels een stuk beter leren lezen en schrijven. En dat heeft haar leven behoorlijk veranderd. “Ik kan woorden die ik dagelijks nodig heb schrijven, mijn administratie bijhouden en mijn financiën beter regelen, en als ik iets niet snap dan durf ik instanties om hulp te vragen. Ik heb weer vertrouwen gekregen, in mijzelf en in anderen. Er is echt een wereld voor mij open gegaan.”

Bron: https://www.sociaalwerknederland.nl/thema/armoede-schulden/nieuws/5840-laaggeletterdheid-belangrijke-oorzaak-van-schulden
Download rapport: download rapport lees-en rekenvaardigheden Stichting Lezen & Schrijven 2016